İŞÇİ ALACAKLARINDAN KAYNAKLI DAVALAR

İşçinin işyerinde çalıştığı süre ve işinden çıkma sebebine de göre değişen bazı yasal hakları vardır.işveren işçinin işinden ayrılması sebebiyle bu haklarını işçiye vermelidir.Aksi halde işçi bu hakların kendisine verilmesi için iş mahkemelerinde dava açabilecektir.Peki bahsi geçen bu haklar nelerdir? 

KIDEM TAZMİNATI 

1475 Sayılı Eski İş Kanunu Yürürlükteki 14.Maddesi‘nde kıdem tazminatı düzenlenmiştir.Buna göre işçinin kıdem tazminatı alması belirli şartlara bağlanmıştır.İşçi aynı işyerinde en az bir yıl çalışmış olmalıdır. 

İş sözleşmesi işveren tarafından haklı bir nedenle feshedilmemiş olmalıdır .Bu haklı nedenler iyiniyet ve ahlak kurallarıdır.Örneğin; çalıştığı muhasebecide kendisine teslim edilen parayı zimmetine geçiren işçinin iş akdinin feshedilmesi haklı bir neden olup bu durumda işçi kıdem tazminatına hak kazanmaz.Askerlik görevi nedeniyle fesihte ise işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanacaktır.Özellikle şu an bedelli askerlik gündemde ve bedelli askerlik yapacak olan bir işçiyi bu sebeple çıkaran işveren işçiye kıdem tazminatı ödemek zorundadır.Emeklilik hakkının elde edilmesi,kadının evlenmesi nedeniyle bir yıl içinde işten bu sebeple ayrılması durumlarında işçiye kıdem tazminatı verilir.Ayrıca işçi haklı bir nedene dayalı olarak iş akdini feshetmişse yine kendisine kıdem tazminatı ödemesi yapılacaktır yeter ki bu haklı durumu ispat edebilsin.Ayrıca işçinin ölümü halinde mirasçıları işverenden kıdem tazminatını talep edebileceklerdir.Kural olarak işten haklı bir nedene dayanmadan istifa eden işçi kıdem tazminatı alamaz.Burada işten haklı bir nedenle ayrılması tazminatlara hak kazanma açısından önemlidir.Örneğin; kendisine maaş ödemesi yapılmayan bir işçi işinden ayrıldığında tazminata hak kazanacaktır.Kıdem tazminatında çalışılan her tam yıl için işçiye 30 günlük brüt ücret tutarında ödeme yapılacaktır.Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin çalıştığı artık yıllar hesaba katılmaz.Örneğin; 5 yıl 10 ay çalışan bir işçide kıdem tazminatı 5 yıl üzerinden hesaplanacak ve 10 ay değerlendirmeye katılmayacaktır.Ayrıca işçiye düzenli ödenen ikramiye,yol ve yemek parası da bu hesapta brüt ücrete eklenecektir. 

İHBAR TAZMİNATI 

Kendisine önceden haber verilmeden ve ihbar süresinden önce işinden çıkarılan işçi işverenden ihbar tazminatı talep edebilecektir.Çünkü; iş sözleşmesinin bitiminden belirli bir süre önce işçiye bildirim yapılmalıdır ki işçi bu sürede kendisine yeni bir iş bulabilsin.Bu sebeple işçiye ihbar tazminatı ödenmektedir.İş kanuna göre – 

6 aydan az çalışanlar için 2 hafta ücret

– 6 ay ile 1,5 yıl arası çalışanlar için 4 haftalık ücret

– 1,5 ile 3 yıl arası çalışanlar için 6 hafta ücret 

– 3 yıldan fazla çalışanlar için 8 hafta ücret 

İhbar tazminatı olarak işçiye ödenecektir.Bu ücret son ayda alınan aylık brüt ücret üzerinden hesaplanılacak olup;gelir ve damga vergisi düşülecektir. 

YILLIK İZİN ÜCRETİ 

İşçinin aynı işyerinde en az bir yıl çalışmış olması şartı ile yıllık izin hakkı doğar ve kendisine bu yıllık izin kullandırılmazsa bunu yıllık izin ücreti alacağı olarak işçi işverenden talep edebilir.Yıllık izin ücretinde işyerinde çalışılan süre önemlidir.Buna göre 

1-5 yıl arası : en az 14 gün 

5-15 arası: en az 20 gün 

15 ve üstü: en az 26 gündür 

Ayrıca hafta sonu tatilleri,bayram tatilleri ve resmi tatiller yıllık izne denk gelirse bunlar işçinin hakkından düşmeyecektir ve bu sürelerde yıllık izin süresine eklenecektir. 

FAZLA MESAİ ÜCRETİ 

Haftalık normal çalışma süresi 45 saattir.Bir haftada 45 saatten fazla çalışan işçi maaşı dışında ayrıca fazla mesai ücretine hak kazanır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Ayrıca ulusal bayram ve tatil günlerinde çalışan işçide fazla mesai ücretine hak kazanacaktır.Ayrıca işveren işçiyi fazla mesai yapmaya zorlayamaz işçi bunu kendisi hür iradesiyle kabul etmelidir. 

MAAŞ ALACAĞI 

İşçinin maaşının ödenmemesi veya eksik ödenmesi işçi için haklı bir fesih sebebi oluştur ve işçi bu durumda ödenmeyen ücret alacağı için iş mahkemesinde dava açabilir. 

HİZMET TESPİT DAVASI 

İşveren işçinin SGK sigorta bildirimini yapmak zorundadır ve işçi de bu sette sağlık hizmetlerinden ve emeklilik olanaklarından yararlanır.Eğer işveren işçinin sigortasını yapmamış,onu kaçak olarak çalıştırmışsa işçi hizmet tespit davası açarak geçmişe dönük olarak sigortanın yapılmadığı süreler için sigorta yapılmasını talep edebilir. 

SENDİKAL TAZMİNAT 

İşçinin sendikal hakları da vardır.İşçi istediği sendikaya üye olabileceği gibi iş saatleri dışında istediği sendikal faaliyetlerde de bulunabilir.İşçi bir sendikaya üye olmaya zorlanamaz.Bu sebeple işten çıkarıldığında sendikal tazminat isteyebilecektir.Bu durumda işçiye en az bir yıllık maaşı tutarında tazminat ödenecektir.Sendikal nedenle işten çıkarılan işçi ayrıca işe iade davası da açabilecektir.Sendikal tazminatın alınması kıdem veya ihbar tazminatı almaya engel değildir. 

İŞE İADE DAVASI 

Geçerli bir neden olmadan işten çıkarılan işçi işe iade davası açabilecektir.İş akdi feshedilen işçi fesih tarihinden itibaren 30 gün içinde bu davayı açmalıdır.Ancak bu davayı açabilmek için işyerinde 30 veya daha fazla kişinin çalışıyor olması gerekir.Ayrıca bu davayı açacak işçi o işyerinde en az 6 ay çalışmış olmalıdır. 

İşçi işveren tarafından geçerli bir neden olmaksızın işten çıkarılmışsa bu davayı açabilecektir.Yani;işveren geçerli bir nedene dayalı olarak işçiyi işinden çıkarmış veya işçi kendi isteğiyle istifa etmişse artık bu dava açılamaz.Ayrıca işçi ile işveren arasında belirsiz süreli iş sözleşmesi bulunmalıdır.Aralarında belirli süreli iş sözleşmesi varsa işçi bu davayı açamaz.İşe iade istemi kabul edilirse;işçi kararın kesinleşmesi tarihinden itibaren 10 gün içinde işverene başvurmalı işveren ise bir ay içinde işçiyi işe başlatmalıdır.İşveren işçiyi bu sürede işe başlatmazsa mahkeme kararıyla belirlenen tazminatı işçiye öder.Bu tazminat miktarını hakim takdir edecek olup işçinin en az 4 en fazla 8 aylık maaş tutarıdır.Buna iş güvencesi tazminatı denir.Bu davada şüphesiz ki iş mahkemesinde açılacak olup; işçinin karar kesinleştikten sonra 10 gün içinde işverene başvurmaması ile artık bir hüküm ifade etmeyecektir. 

KÖTÜNİYET TAZMİNATI 

İşe iade davasının şartlarını taşımayan durumlarda işçinin iyiniyet kurallarına aykırı olarak haksız nedenle sözleşmesi feshedilmişse kötüniyet tazminatı talep edebilecektir.Örneğin;işçinin işvereni hakkında şikayette bulunması,işverene karşı dava açması veya aleyhine şahitlik yapması durumunda işten çıkarılırsa işçi kötüniyet tazminatına hak kazanacaktır.Şunu da belirtmekte fayda var işe iade davası şartları taşıyorsa işçi kötüniyet tazminatı talep edemez; o işçi güvencesi hükümlerinden yararlanacaktır.İşveren dürüstlük kulaların aykırı yapılan fesihte işçi kötüniyet tazminatına hak kazanacaktır.Ayrıca sendikal fesihtete aynı durum söz konusudur.Kötüniyet tazminatını işçi iş mahkemesinden talep edebilecek olup; hakim kötüniyet tazminatını kanuni iş fesih bildirim sürelerine göre belirleyecektir.Bu süreleri daha önce ihbar tazminatı kısmında da belirttiğimiz gibi ; 

6 aydan az çalışanlar için 2 hafta 

– 6 ay ile 1,5 yıl arası çalışanlar için 4 haftalık 

– 1,5 ile 3 yıl arası çalışanlar için 6 hafta 

– 3 yıldan fazla çalışanlar için 8 hafta dır. 

İşte işçinin kıdemine göre bu mehil sürelerinin üç katı kötüniyet tazminatı olarak işçiye verilecektir.Bu hesapta işçinin son ayda aldığı brüt ücret dikkate alınacaktır. 

ZAMANAŞIMI SÜRELERİ 

Zamanaşımı süresi; kıdem tazminatında 5 diğer alacak ve tazminatlarda ise 10 yıldır